natural soil enrichment techniques भारतामध्ये दिवसेंदिवस जमिनीची सुपीकता कमी होत आहे ज्यामुळे पीक उत्पादनात घट होते. जमिनीतील आरोग्य आणि उत्पादकता सुधारण्यासाठी नैसर्गिक व शाश्वत शेतीच्या उपायांची माहिती जाणून घ्या.
natural soil enrichment techniques
भारत, एक कृषीप्रधान देश असून, येत्या काळात जमिनीची सुपीकता कमी होणे ही एक गंभीर समस्या बनली आहे. जगभरातल्या तुलनेत भारतातील एकरी उत्पादन कमी आहे. या कमी सुपीकतेचे मूळ कारण काय? आणि जमिनीचा आरोग्य नैसर्गिकरित्या कसे सुधारता येईल? चला जाणून घेऊया.
👉सविस्तर माहितीसाठी क्लिक करा👈
जमिनीची सुपीकता म्हणजे काय?
natural soil enrichment techniques जमिनीची सुपीकता म्हणजे जमिनीतून पिकांना आवश्यक असणारे पोषण घटक पुरवण्याची क्षमता. सुपीक जमिनीतून अधिक उत्पादन मिळते, पिकांची गुणवत्ता सुधारते आणि शेती टिकाऊ होते. जमिनीत सुपीकतेचा अभाव असल्यास उत्पादन कमी होऊन शेतीचा नाश होऊ शकतो.
भारतामध्ये जमिनीची सुपीकता कमी होण्याची मुख्य कारणे
1. जमिनीचा pH असंतुलन
- जमिनीचा pH 6 ते 8 च्या दरम्यान असावा.
- pH कमी (अम्लीय) किंवा जास्त (क्षारीय) असल्यास जमिनीतील पोषण घटकांचा शोषण कमी होतो.
हे ही पाहा : महाडीबीटी पोर्टलवर टोकन यंत्र अनुदानासाठी अर्ज कसा करावा?
2. जमिनीत सेंद्रिय कार्बन आणि जैविक कंपोस्टचा अभाव
- भारतातील जमिनीतील सेंद्रिय घटक कमी होत आहेत. natural soil enrichment techniques
- शेतीसाठी जैविक कंपोस्ट न वापरल्यामुळे जमिनीत सूक्ष्मजीव कमी होतात आणि पोषणाचा चक्र बिगडतो.
3. जमिनीतील पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता कमी होणे
- अधिक खत न घालणे, वनतोड, वादळी हवामानामुळे जमिनीची पाणीधारण क्षमता कमी होते.
4. पीक फेरपालट न करणे
- सतत एकाच पिकाचे लागवड केल्याने जमिनीत विशिष्ट घटकांची कमतरता होते.
- पीक फेरपालट फायदे न घेतल्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते.
👉पोटहिश्श्याच्या जमिनींच्या दस्तनोंदणीसाठी नकाशा जोडणे बंधनकारक👈
5. जैविक खताऐवजी रासायनिक खतांचा जास्त वापर
- जास्त प्रमाणात NPK खतांचा वापर, मात्र जैविक खतांचा अभाव, जमिनीत दीर्घकालीन हानी करतो.
- भारतातील जैविक खत वापर न केल्याने जमिनीत सूक्ष्मजीव मरतात. natural soil enrichment techniques
6. व्हर्मीकंपोस्टचा आणि पारंपरिक खतांचा अभाव
- शेणखत, कंपोस्ट आणि व्हर्मीकंपोस्टचा वापर न केल्याने जमिनीत नैसर्गिक पोषण घटते.
7. पाणी व्यवस्थापनाचा चुकीचा वापर आणि जमिनीची धूप
- सतत पाणी देणे, जलस्रोतांची योग्य जप न करणे जमिनीत क्षारीयता आणि जमिनीची धूप वाढवते.
हे ही पाहा : रेशनचे पैसे ऑनलाइन कसे तपासावेत?
जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी नैसर्गिक व शाश्वत उपाय
1. जैविक कंपोस्ट आणि रासायनिक खतांचा समतोल वापर
- शेतीसाठी जैविक कंपोस्ट, शेणखत, जैविक खत आणि रासायनिक खतांचा संयोजन वापर करावा.
2. हिरव्या खताचा वापर
- सूरन, धिनचा, सिस्बानिया यांसारखे हिरवे खत पिकवून त्याला जमिनीमध्ये मुरवावे.
- natural soil enrichment techniques यामुळे नायट्रोजन वाढतो आणि सूक्ष्मजीवांची संख्या वाढते.
3. पीक फेरपालटाचे महत्त्व
- डाळिंब, हरभरा यांसारखे शेतीसाठी फेरपालट पीक वापरून नायट्रोजनची भरपाई करता येते.
4. जैविक खतांचा वापर
- Rhizobium, Azospirillum, PSB यांसारख्या जैविक खतांचा वापर करून नैसर्गिक पोषण वाढवता येते.
हे ही पाहा : वैयक्तिक कर्ज – सर्वकाही जाणून घ्या | Personal Loan – Everything You Need to Know | SBI Personal Loan
5. व्हर्मीकंपोस्ट आणि शेणखत
- कमीतकमी 5 टन प्रति हेक्टर प्रमाणात व्हर्मीकंपोस्ट आणि शेणखत वापरल्यास जमिनीची सुपीकता सुधारते.
6. प्रेस मड व कोंबडी खताचा वापर
- साखर कारखान्याचा प्रेस मड आणि कोंबडी खत नैसर्गिक खत म्हणून उपयोगी ठरतात. natural soil enrichment techniques
7. मल्चिंग आणि कव्हर क्रॉप्सचा वापर
- जमिनीत पाणी टिकवण्यास मदत होतो, तसेच जमिनीची धूप कमी होते.
8. योग्य माळरचना आणि खोल नांदणी करणे
- जमिनीची योग्य माळरचना राखून ठेवणे आणि खोल नांदणी केल्यास जमिनीची सुपीकता वाढते.
हे ही पाहा : महाराष्ट्रातील घरकुल लाभार्थ्यांसाठी मोठी खुशखबर! केंद्र सरकारची 2025 ची नवी घोषणा
जमिनीचे पाणी संचयन व धूप प्रतिबंध
- कंटूर बंदी, चेक डॅम आणि तलाव तयार करून पाणी जास्तीत जास्त टिकवावे.
- शेतात झीरो टिलेज आणि बाली ठेवणे या उपायांनी जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता सुधारते.
- ड्रिप इरिगेशनचा वापर करून पाण्याचा योग्य वापर करता येतो. natural soil enrichment techniques
जमिनीची सुपीकता सुधारल्याचे फायदे
- पीक उत्पादनात वाढ
- रोग प्रतिकारशक्ती सुधारते
- उत्पादन खर्चात कपात
- जमिनीतील सूक्ष्मजीव वाढतात
- शाश्वत शेतीची हमी
हे ही पाहा : महाराष्ट्रात मॉन्सूनची वाटचाल थांबली, पुढील पावसाचा अंदाज काय?
जमिनीची नियमित चाचणी करा
- जमिनीची चाचणी करून pH आणि पोषण घटकांची माहिती मिळवावी.
- जमिनी आरोग्य कार्ड योजनेतून मोफत चाचणी व शिफारसी मिळू शकतात.
natural soil enrichment techniques जमिनीची सुपीकता कमी होणे गंभीर समस्या आहे, पण योग्य शाश्वत शेतीचे तंत्र, जैविक कंपोस्ट, पीक फेरपालट फायदे वापरून ती सुधारता येते. यामुळे शेती टिकाऊ होते आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते.
- खाली कमेंट करा.
- हा ब्लॉग शेअर करा.
- अ‍ॅग्रोवन ला सब्स्क्राइब करा.
हे ही पाहा : कॉलेज विद्यार्थी आहात? आता Part-Time नोकरी मिळवा Timbuckdo अ‍ॅपच्या माध्यमातून!